Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwründe kiçi we orta telekeçilik işini ösdürmegiň ähmiýeti

Berkarar döwletiň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň alyp barýan il-ýurt bähbitli işlerinden, ata Watanymyzyň gülläp ösmegi baradaky tagallalaryndan egsilmez ylham we güýç alýan halkymyz ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda uly-uly sepgitlere ýetýär.

Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanda hormatly Prezidentimiz tarapyndan ykdysadyýetiň ähli pudaklarynda geçirilýän düýpli özgertmeleriň maksady ýurdy döwrebaplaşdyrmakdan, halkyň eşretli ýaşaýyş-durmuşynyň, abadançylygynyň hemme tarapdan kämilligini üpjün etmekden ybaratdyr. Hiç bir babatda dünýä siwilizasiýasyndan üzňe bolmazlyk, ýurdy, her bir pudagy, zähmetkeşler toparyny, maşgalany parahatçylygyň, sahawatlylygyň, adalatyň we ynsanperwerligiň ýoly bilen ösüşiň täze belentliklerine, maksadaokgunly alyp gitmek Gahryman Prezidentimiziň il-ýurt bähbitli oňyn başlangyçlarynyň gözbaşynda goýlandyr.

Häzirki döwürde Türkmenistanyň ykdysadyýetinde iri, orta we kiçi kärhanalar bilen bir hatarda, maşgala we ýekebara zähmete esaslanyp telekeçilik işleri alnyp barylýar. Döredilýän kärhanalaryň ululygy pudaklaryň aýratynlyklaryna, tehnologiýalaryň ösüş badyna bagly bolup durýar. Aýry-aýry pudaklary depginli ösdürmek işi köp möçberde maýa goýumlary we iri önümçilik kuwwatlyklarynyň döredilmegini talap edýär, beýleki pudaklary bolsa, tersine, uly däl-de, kiçi kärhanalaryň döredilmegi arkaly has netijeli ösdürip bolýar diýip hasap edilýär.

Türkmenistanyň “Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda “ Kanuny kiçi we orta telekeçiligiň subýektleriniň görnüşlerini pudaklara baglylykda kesgitleýär.

Ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek işi şu binýatlaýyn ýörelgelere daýanýar;

- kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek işi ileri tutulýan ugurlaryň hatarynda bolmalydyr;

- kiçi we orta telekeçiligi goldamak işleri toplumlaýyn häsiýete eýe bolmalydyr we aç-açan alnyp barylmalydyr;

- döwlet goldawy kiçi we orta telekeçiligiň subýektlerine elýeterli bolmalydyr;

- telekeçilik işleriniň erkinligi, şeýle-de kiçi we orta telekeçilige dahylly eýeçilik hukuklarynyň goralmagy döwlet tarapyndan doly kepillendirilendir.

Umuman, Türkmenistanda kiçi we orta telekeçilik milli ykdysady giňişliginde özüniň mynasyp ornuny eýelemek bilen, ynamly gadamlar bilen öňe barýar. Munuň özi, ýurdumyzyň ösüşiň has ýokary basgançaklaryna ynamly çykmagyna kuwwatly itergi berýär, döwletimiziň gülläp ösmegini we halkara abraýynyň barha ýokarlanmagyny üpjün etmek üçin zerur şertleri döredýär.

Häzirki döwürde ykdysadyýetimiziň ösüş depginlerini has-da artdyrmak, ilatymyzyň ýaşaýyş-durmuş derejesini ýokarlandyrmak boýunça wezipeler kabul edilen toplumlaýyn döwlet maksatnamalarynda bellenen esasy ugurlar boýunça üstünlikli alnyp barylýar. Bazar ykdysadyýeti şertlerinde bazar-ykdysady gatnaşyklaryny çuňlaşdyrmak, döwlet eýeçiliginiň dolanyşygyny yzygiderli kämilleşdirmek ösüşleriň zerur şerti bolup çykyş edýär. Ykdysadyýetiň netijeliligini ýokarlandyrmakda telekeçilik işleriniň ähmiýeti uludyr.

Telekeçiligiň giň gerimde ösdürilmegi, bazar gatnaşyklarynyň barha çuňlaşdyrylmagy, içerki sarp ediş bazarlarynda haryt bolçulygynyň artmagy hususy önüm öndürijileriň arasyndaky bäsdeşligi yzygiderli güýçlendirýär. Bäsdeşlik bolsa, öz gezeginde, öndürilýän önümleriň möçberini artdyrmagyň, olary hil taýdan kämilleşdirmegiň, nyrhlaryny önümçiligiň özüne düşýän gymmatyny arzanlatmak arkaly pese düşürmegiň esasy tizlik beriji serişdesi bolup çykyş edýär.

Soňky ýyllarda telekeçiligi ösdürmek boýunça Türkmenistanda milli kanunçylyk binýadyny berkitmek boýunça netijeli işler alnyp barylýar, bu ugurda täze kanunlaryň birnäçesi işlenip taýýarlanyldy we kabul edildi. Türkmenistanyň „Oýlap tapyşlar we senagat nusgalary hakynda“, „Söwda we deňiz gatnawynyň kodeksi“, „Haryt nyşanlary, hyzmat ediş nyşanlary we harytlaryň gelip çykan ýeriniň ady hakynda“ , „Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda“ Kanunlary telekeçilik işinde ýüze çykýan meseleleri düzgünleşdirýär we hususyýetçilik işiniň hukuk esaslaryny kesgitleýär.

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesiniň döredilmegi ýurdumyzyň döwlete degişli bolmadyk ykdysady böleginde içerki we daşarky bazarda mynasyp derejede bäsdeşlige ukyply milli haryt öndürijileriň täze neslini ösdürip ýetişdirmäge kuwwatly ýardam berýär.Milli ykdysadyýetimiziň çalt depginler bilen ösmeginde türkmen telekeçileriniň hyzmaty uludyr. Olar ýurdumyzyň içerki bazarlaryny ýokary hilli taýýar önümler bilen üpjün etmekde we bazar bolçulygyny kemala getirmek işlerinde özüniň saldamly goşandyny goşýarlar.

Türkmenistanda telekeçilik ulgamynyň gerimini giňeltmek, telekeçilik işini alyp barýan taraplara döwlet goldawyny bermek, telekeçileriň netijeli işlemegi üçin amatly şertleri döretmek we olary hemme ugurdan goldamak, hususyýetçileriň ilat üçin täze iş ýerlerini döretmek bilen bagly maýa goýum taslamalaryny uzak möhletli karz serişdeleri arkaly üpjün etmek işleri toplumlaýyn we yzygiderli häsiýete eýe bolmak bilen, özüniň oňyn netijesini berýär. Önümleri öndürmek, işleri we hyzmatlary ýerine ýetirmek arkaly telekeçilik işini amala aşyrýan hususy eýeçilikdäki edara görnüşli taraplara we hususy telekeçilere önümçiligi ösdürmek we täze iş ýerlerini döretmek bilen bagly maýa goýumlary bermek boýunça durmuşa geçirilýän işler ýokary hilli milli önümleriň möçberiniň, görnüş sanawynyň hem hiliniň artmagyna getirýär. Türkmenistanda soňky ýyllarda söwda, hyzmat ediş, oba hojalyk, azyk önümlerini öndürmek ulgamlarynda hususy telekeçilik sazlaşykly ösdürilýär.

Hormatly Prezidentimiziň ýadawsyz tagallalary bilen ýurdumyzda kiçi we orta telekeçiligi ösdürmekde döwlet goldawynyň gerimini giňeltmek, milli ykdysadyýetiň hususyýetçilik böleginiň netijeliligini artdyrmak üçin örän oňaýly şertler döredilýär. Ýurdumyzyň ygtyýarlylandyrylan karz edaralarynda daşary ýurt walýutasynyň erkin hem-de unifisirlenen bahadan alyş-çalyş edilmeginiň ýola goýulmagy, hususyýetçilik ulgamyna salgyt salmakda amatly salgyt ýeňillikleriniň tutuş bir toplumynyň göz öňünde tutulmagy berilýän hemme taraplaýyn döwlet goldawynyň aýrylmaz bölegi bolup durýar. Türkmenistanyň hormatly Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan 2011-nji ýylyň 18-nji martynda gol çeken degişli karary bilen tassyklanan “Türkmeniatanda kiçi we orta telekeçiligi goldamak boýunça 2011-2015-nji ýyllar üçin Döwlet maksatnamasy” kabul edildi. 2013-nji ýylyň 7-nji martynda ”Ýurdumyzda oba hojalyk önümlerini öndürijileri maliýe taýdan goldamak hakyndaky“ Karara gol çekildi. Türkmenistanda kiçi we orta telekeçiligi hemmetaraplaýyn goldamak boýunça oňyn çäreler şeýle-de hususy önüm öndürijilere ýeňillikli bank karzlaryny bermegi, şeýle-de gümrük we salgyt tölegleriniň ýeňilleşdirilen tertibiniň girizilmegini öz içine alýar.

Toplumlaýyn we yzygiderli durmuşa geçirilýän bu işler döwlet bilen hususyýetçiligiň arasyndaky oňyn hyzmatdaşlygyň gerimini artdyrýar, bu çärelere ýurdumyzyň durmuş-ykdysady ulgamyny düýpli ösdürmäge we döwrebaplaşdyrmaga gönükdirilen möhüm ugur hökmünde garamaga mümkinçilik berýär. Hususy başlangyçlaryň örňemegine erkin we aňrybaş amatly şertleriň döredilmegi bu ugurda ýokary netijeleri gazanmaga, ulgama öňdebaryjy innowasiýalary ornaşdyrmaga, önümçiligi ösdürmekde iri maýa goýumlary üstünlikli özleşdirmäge we zähmet bölünişigini yzygiderli çuňlaşdyrmaga ýardam etmek maksatlaryna gönükdirilendir.

Döwlete degişli bolmadyk ulgamyň ýurdumyzyň jemi içerki önümindäki paýyny ýangyç-energetika toplumyny goşmazdan 2020-nji ýyla çenli 70%-e çenli artdyrmak wezipesi bellenildi. Bu wezipäni durmuşa geçirmek üçin diňe dir döwlet tarapyndan hususy kompaniýalar bilen baglaşylýan şertnamalar esasynda ýola goýulýan hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmek bilen çäklenmän, eýsem bu hyzmatdaşlygyň ýurdy ösdürmäge gönükdirilen maksatnamalary durmuşa geçirmekde kanunçylyk we guramaçylyk binýadyny kämilleşdirmek çäreleri hem ysnyşykly alnyp barylmalydyr.

Eýýäm häzirki döwürde bu ugurda oňyn öňegidişligiň gazanylandygyny bellemek bolar. 2009-njy ýylda orta we kiçi telekeçiligi ösdürmäge niýetlenen „Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda“ Türkmenistanyň kanuny kabul edildi. Oňa laýyklykda döwlet tarapyndan telekeçiligi goldamak boýunça toplumlaýyn maksatnama taýýarlanylýar. Esasy serişdeleri satyn almak üçin telekeçilere ýyllyk 5% bilen 10 ýyl möhlete çenli karz bermek çäreleri durmuşa geçirilýär, şeýle hem dolanyşyk serişdelerini satyn almak üçin 1 ýyl möhlet bilen karzlar berilýär.

Döwletimiz hususy telekeçiligi ösdürmek boýunça netijeli çäreleri durmuşa geçirmek bilen, telekeçilik ulgamynyň ýurduň jemi içerki önüminde tutýan paýyny yzygiderli artdyrmagy, şunuň bilen baglylykda hem ilatyň girdejisini ýokarlandyrmagy nazarda tutýar. Bazar ykdysadyýeti şertlerinde nyrhlar önümçiligiň möçberini we düzümini, maddy akymlaryň hereketini, harytlaryň öndürilýän we ýerlenilýän möçberini, bularyň hemmesiniň netijesinde hem jemgyýetiň durmuş hal-ýagdaýynyň derejesini kesgitlemekde möhüm orny eýeleýär.

Her bir telekeçi öz harytlaryna nyrh bellemek mehanizmini özüniň öňünde goýan telekeçilik maksadyna ýetmek üçin esasy çözgüt serişdesi hökmünde peýdalanýar. Amaly tejribäniň anyk görkezişi ýaly, bazardaky durnuklylygyna ýa-da tölege ukyplylygyna garamazdan, hiç bir firma nyrh bellemekde bar bolan ýagdaýlary (wariantlary) anyk seljermän, öz harytlarynyň nyrhyny kesgitläp bilmeýär. Bazar ykdysadyýeti şertlerinde telekeçilik işiniň şowlulygyny üpjün etmek üçin ilki bilen oňat hilli hem hyrydarly önümi öndürmek zerurdyr, munuň üçin bolsa ylma esaslanan öňdebaryjy tilsimatlaryň giňden peýdalanylmagy zerur şert bolup durýar.