Bank kartlarynyň maglumat howpsuzlygy

Häzirki döwürde bank kartlary biziň durmuşymyza kem-kemden ornaşýandygyny ynamly belläp bolar. Şolary dürli maksatlar üçin işjeň ulanýan adamlar bar. Esasan hem ýurdumyzdaky ministrlikler, edara-kärhanalar, kompaniýalar öz işgärleriniň zähmet hakyny bank kartlary arkaly tölemekligini giňden ornaşdyrýarlar. Bank kartlaryny aýlyk zähmet hakyny almak üçin ulanýanlaryň aglaba bölegi, bank kartlaryny ulanmak bilen baglanyşykly ýüze çykyp biljek töwekgelçilikler hakynda az maglumata eýedirler.
Bank kartyny ulanmak bilen bagly howpsuzlyk düzgünlerini bilmek kart eýelerini mümkin bolan töwekgelçilklerden goramaga ýardam berer. Ilkinji howpsuzlyk düzgüni bank karty alynanda onuň ýany bilen berilýän PIN (şahsy anyklaýyş belgisi) bukjasy bilen baglanyşykly. PIN bukjanyň içinde kart hasabyna giriş mümkinçiligini berýän gizlin kod saklanýar. Şol gizlin kody ýatda saklamaly. Ony kagyza ýa-da bank kartyna ýazmaly däl! Eger-de kody ýatda saklamak kyn düşýän ýagdaýynda bukjany gizlin ýerde saklamaly. Gizlin kod ýatdan çykarylan ýagdaýynda PIN-bukjany açyp, kody ýatlap bilersiňiz.

PIN kodynyň ýazylan kagyzyny öz ýanyňyzda götermeli däl we ony kartyň arka ýüzine bellemeli däl. Bu ýönekeýje şerti ýerine ýetirmezlik töwekgelçilige eltip biler. PIN kod – ol bank kart hasabyndaky pullary almaklygyň gizlin kody bolup durýar. Kart we onuň kody bolan ýagdaýynda, kart hasabyndaky ähli pullary almak, onuň kömegi bilen dükanlarda hasaplaşmak we ş.m. amallary ýerine ýetirmek bolýar. Eger de bank karty ýiten ýagdaýynda, ony tapan adam onuň PIN koduny bilmese, şol kartdan peýdalanyp bilmez.
Ikinjiden bank kartynyň belgisini, bankyň ýa da töleg ulgamynyň telefonyny aýratyn kagyza ýazyp almaly we ony haýsy hem bolsa bir ýerde (meselem, resminamalar bilen bile bir ýerde) goýmaly. Eger-de bank karty ýiten ýagdaýynda bellenen şol maglumatlar gerek bolar. Bank karty ýiten ýagdaýda, tiz wagtda banka jaň edip habar berilmeli. Habar banka näçe tiz ýetirilse, kart hasabyna bolan giriş mümkinçiligi şol derejede çalt ýapylýar we pul serişdeleriň goraglylygy üpjün edilýär. Bank kartynyň belgisini kagyza ýazanyňyzda ony amatly ýerde saklamak maslahat berilýär. Sebäbi islendik halkara töleg ulgamynyň kartlarynyň diňe belgisini we möhletiniň gutarýan wagtyny bilip, internet ulgamy arkaly hasaplaşyp bolýar. Şol sebäpli, kartyň belgisini kagyza ýazan soň, ony goragly ýerde saklamak maslahat berilýär.
Üçünjiden bank karty alynanda, kartyň arka tarapyna gol çekmegi unutmaly däl. Şu ýagdaý kart hasabyndaky puluň goragy üçin goşmaça çäreleriň biri bolup durýar. Şu şert kart eýesi we hyzmat ediji banky bilen şertnamada göz öňünde tutulan ýagdaýynda ýerine ýetirilýär. Adatça şol şert VISA, MasterCard ýaly halkara töleg ulgamlaryna degişli bolan kartlar üçin ulanylýar. Bank kartyna gol çekmeginiň zerurlygy haçanda kart eýesi söwda, hyzmat ediş nokadynda kartyň üsti bilen amal edende, kassir töleg terminalynda çap edilen töleg petegine gol çekmegini talap edýär. Eger töleg petegine çekilen gol bank kartyndaky gola gabat gelmedik ýagdaýynda, kassir tölegi geçirmän biler.
Dördünjiden hiç wagt bank kartyny başga birine bermeli däl, şol sanda maşgala agzalaryna hem. Sebäbi, kartyň howpsuzlygyny üpjün etmek kadalary az bilinen ýagdaýynda kart boýunça kezzaplaryň pidasy bolmak ähtimallygy ýokarlanýar. Mundan başga-da meselem söwda dükanlarynda kassir çege gol çekmegi talap edende olar karty peýdalanmaga bolan hukuklaryny subut edip bilmezler we eger-de kart kassir tarapyndan alnan ýagdaýynda ony diňe onuň eýesi yzyna alyp biler.
Soňky howpsuzlyk düzgüni - hiç kime öz kartyňyzyň belgilerini aýtmaly däl. Kart boýunça kezzaplar öz pidasynyň kart belgisini we gizlin koduny telefon üsti bilen almak üçin hilegärlige ýüz urýarlar. Ýagny, olar ilki bilen pidasynyň telefon belgisini, adyny, familiýasyny we haýsy bankdan kart alandygyny anyklaýarlar. Soňra olar kart eýesine jaň edip, özleriniň bank işgäridigini we bankda tehniki (ýa-da şoňa meňzeş) işleriň geçirilýändigini we kartyň belgisini hem-de onuň gizlin koduny aýtmaklaryny soraýarlar. Käbir kart eýeleri bu ýagdaýda hakykatdan hem bankdan jaň edilýändigine ynanyp, soralýan maglumatlary berýär. Bu bolsa düýbinden nädogry hereket bolup durýar. Gizlin kody hiç kime, şol sanda bankyň işgärine hem aýtmak bolmaýar.
Ýokarda agzalan hereketler ýerine ýetirilen ýagdaýynda kart boýunça kezzaplaryň pidasy bolmagynyň öňüne geçip bolar we gündelik durmuşda bank kartyny ulanmakda töwegelçilikleri aradan aýyrmaga mümkinçilik berer.

Annamuhammet Atamyradow